Bấy lâu nay, người xuôi tới du lịch Y Tý chụp ảnh mùa hoa, mùa nước đổ , mùa vàng ...
Xuân này chúng tôi xuất hành đi Y tý còn để dự 1 buổi lễ khai Xuân của người Hà nhì địa phương.
Đầu Xuân , người Hà nhì Y tý có 4 cái lễ sát nhau và đều là các Lễ lớn nhất trong năm của họ : Lễ cúng rừng, Lễ cúng nguồn nước, Lễ tạ ơn thày cúng và Lễ tết thiếu nhi Hà nhì.
Do thời gian có hạn nên đoàn chúng tôi xác định tham dự Lễ tạ ơn thày cúng và Lế Tết Thiếu nhi Hà nhì. Lễ Tết Thiếu nhi Hà nhì nơi đây vào ngày Thìn đầu tiên của tháng Giêng , năm nay là ngày 10/2/2022.
Lễ Thiếu nhi Hà nhì được tổ chức theo từng thôn. Lần này chúng tôi được giới thiệu tới dự Lê tại thôn Lao chải 3, xã Y tý.
Sự kiện Lễ được tổ chức tại nhà gia đình 1 thày cúng trong thôn. Mỗi gia đình trong thôn đều chuẩn bị mâm lễ riêng, phủ lá chuối rồi đội lễ đến sân nhà thày cúng để làm lễ chung.
Thôn Lao chải 3 có 17 gia đình : vậy là có 17 mâm cúng được chuẩn bị . 9 giờ sáng từng nhà lần lượt đội mâm cúng tới sân nhà thày cúng ( với người vùng cao, thày cúng đồng thời là những người được tôn kính , trọng vọng trong thôn bản) . Đội mâm đến góp cỗ thường được giao cho người con trai trong nhà. Mỗi mâm cỗ thường có các món như : gà luộc, lạc rang, đỗ tương, trứng rang, dồi lợn, rau cải luộc, bí đỏ luộc, khoai lang luộc, khoai sọ, khoai tây, xôi nếp, rượu trắng...
Những nhà bình thường thì chuẩn bị 8-10 món , nhà thày cúng thường đầy đặn hơn cả là 12 món. Mỗi món đựng trong 1 cái bát sứ nhỏ ( loại bát ăn cơm).
Những nhà nào có tin vui trong năm như có cưới con , sinh cháu...thì làm tươm hơn, nhiều món hơn ( nhưng không được hơn mâm của nhà thày cúng). Ngược lại nhà nào có người chết thì phải kiêng 3 năm không được góp cúng .
Người ta xếp mâm thành 2 hàng, trong đó vị trí trang trọng nhất là mâm của nhà thày cúng : mâm nhiều đồ nhất đặt cạnh khu thờ sat tuong được trang trí bằng các tấm bùa nhiều màu sắc cùng các cành hoa đào xung quanh .
Vào ngày lễ , đàn ông phải mặc đồ đen, quấn khăn đen, đàn bà con gái mặc trang phục Tết, gam xanh đen đặc trưng , rất đẹp. Trong lúc các nhà lục tục đội mâm góp cúng , một anh trong đoàn chúng tôi mang ra 1 tấm hình chụp Lễ này cách đây 6 năm ra khoe với bà con Hà nhì thì 1 em đang địu con nhỏ reo lên khi nhận ra người quen trong thôn mà 1 trong số đó là mẹ chồng em ( khi chụp tấm hình em mới 12 tuổi ). Thế là em dẫn chúng tôi tới nhà mình, chào giới thiệu bố mẹ chồng, người thanh niên chồng em cũng đang thay quần áo và múc đồ cúng ra bát, xếp mâm chuẩn bị đội đi .
Một tục lệ là họ có thể mời chúng tôi bước lên thềm cao ngồi cùng mà chính người con dâu và cháu bé lại không được phép. Chúng tôi tiếp tục được em dẫn sang mấy nhà khác mà nhân vật có trong tấm hình của anh bạn chụp 6 năm trước. Tất cả đều hết sức vui và phấn khích.
Thăm hỏi 1 vòng , chúng tôi quay lại nhà thày cúng đúng lúc buổi lễ bắt đầu. Tất cả ngồi đông đủ , mỗi gia đình có 1 nguoi đàn ông ( thường là con trai trong nhà) đại diện cho gia đình mình , ngồi vị trí mâm của nhà mình.
Thày cúng làm lễ . Mọi người chăm chú theo dõi. Người ta cầu xin mưa thuận gió hòa, mùa màng chăn nuôi thuận lợi, gia đình mạnh khỏe, bình an.
Xong phần thày cúng đến phần các nhà : mỗi nhà chọn ra 1 ít đồ cúng từ mâm nhà mình đặt trong lá chuối nhỏ mang lên mâm thày cúng làm lễ rồi quay lại hướng tới từng nhà khác chúc tụng . Sau đó phải rót rượu và mời tất cả nâng cốc cạn chén. Cứ thế cho hết 1 vòng 17 nhà.
Trong lúc đàn ông làm thủ tục ngoài sân thì đàn bà cũng tụ họp trong nhà : có mâm chung , từng người lần lượt cúi lễ và quay lại chúc hết thảy những người còn lại : cúi đầu chúc từng người cho hết vòng một cách tự giác cùng những tiếng cười vui đầu Xuân.
Ngoài sân , hết phần chuốc rượu là đến phần đánh chén. Khi đó , các khách như chúng tôi cũng được người dân mời cụng ly, chia vui đầu Xuân .
Chúng tôi không có thời gian tham dự đến cùng nhưng được biết cuối buổi , trẻ con sẽ được chia đồ ăn, người lớn sẽ phát lộc, từng đứa trẻ trong làng đứng xếp thành hàng và lạy người già lấy phúc, lấy tuổi và ban phát lộc cho các cháu. Chúc cho con cháu mình luôn khỏe mạnh, sống đoàn kết biết yêu thương đồng bào, yêu làng yêu bản. Ngoài ra, các cháu còn được tổ chức sơn nhuộm những quả trứng gà nhiều màu sắc và người lớn chia cho những giỏ mây tre đựng 5-6 quả trứng màu .
Dù vậy , chúng tôi có băn khoăn tên là Ngày Lễ thiếu nhi nhưng phần của các cháu thiếu nhi mờ nhạt và đem thắc mắc này trao đổi với 1 em cán bộ văn hóa trẻ người Hà nhì địa phương . Em cũng cho biết đó là 1 việc mà có lẽ người Hà nhì cần phải thay đổi tên gọi của sự kiện Lễ này, có thể là Lễ Cầu may chẳng hạn...
Dù sao tinh thần của buổi lễ thật nhân văn và đáng trân trọng . Một tập quán đẹp của người dân Hà nhì Y tý, là điểm để thu hút khách đến du lịch Y Tý, nơi chúng tôi nhất định còn những lần trở lại .
Nguồn FB: Nguyen Hoa Hoc
